مقدمه
طراحی فراتر از خلق چیزهای زیباست. تجربه کاربری یا UX، قدرت تأثیرگذاری بر ذهن‌ها و شکل دادن به فرهنگ‌ها را دارد. بنابراین، یک طراحی UX موفق می‌تواند منجر به سودآوری کسب و کارها شود. مطالعه‌ای که توسط مک‌کینزی انجام شد نشان داد که شرکت‌هایی که روی طراحی خوب سرمایه‌گذاری کردند تا ۳۲ درصد افزایش درآمد را تجربه کردند.چند بار راه‌حل‌های طراحی را یا محتواهای بازاریابی را دیده‌اید که سوگیری نژادی یا جنسیتی را نشان می‌دهد؟ محتوایی که طراحان ایجاد می‌کنند نشان‌دهنده تفکر اجتماعی، ارزش‌ها و فرهنگ ما است. به طور مشابه، طراحی هر محصولی تجسم یک سیستم ارزشی است که به وضوح باورها و اصول اخلاقی طراح را نشان می‌دهد.
سوگیری نژادی و جنسیتی اغلب ناشی از تصمیمات ناخودآگاه طراحی UX و استراتژی‌های محتوایی است که مجموعه‌های مختلفی از سوگیری‌ها را نشانه می‌گیرد. برای مثال یک تولیدکننده اسباب‌بازی که هر دو گروه دختر و پسر را هدف قرار می‌دهد، چرا فقط پسران را در حال بازی با اسباب‌بازی نشان می‌دهد؟
مفهوم اخلاق در طراحی تجربه کاربری
اخلاق شامل اصولی است که به ما دیکته می‌کند که در موقعیت‌های خاص چه کاری باید انجام دهیم و چه کاری را نباید انجام دهیم. بر اساس قضاوت‌های ارزشی برای خوب و بد، اخلاق؛ وظیفه و تعهد ما را برای تبلیغ خوب و تقبیح بدی‌ها حکم می‌کند. بنابراین، طراحی اخلاقی اساساً به معنای اتخاذ تصمیمات طراحی آگاهانه است که خیر است و به کسی آسیب نمی‌رساند – چه عمدی و چه غیرعمدی.طراحان UX می‌توانند بر افرادی که از محصولات یا خدمات طراحی شده‌شان استفاده می‌کنند، تأثیر بگذارند. از آنچه مردم در شبکه‌های اجتماعی می‌بینند تا گزارش‌های خبری و حتی بسته‌بندی مواد غذایی، اطلاعاتی که کاربران در طول روز با آن مواجه می‌شوند می‌تواند بر افکار و احساسات آنها تأثیر بگذارد. به همین دلیل است که اتخاذ تصمیمات طراحی اخلاقی در فرآیند طراحی UX بسیار مهم است.
اصول کلیدی اخلاق در طراحی تجربه کاربری
- کاربردپذیری (Usability)، حیاتی‌ترین جنبه طراحی تجربه کاربری است. و اشاره به این دارد که کاربران چگونه می‌توانند به طور کارآمد و رضایت‌بخش به اهداف خود با یک ویژگی (Feature)، طراحی یا محصول دست یابند. مسئولیت ما ایجاد رابط‌های بصری است که استفاده از آنها آسان باشد و در بعضی موارد، از عواقب جدی جلوگیری کند.
- حفظ حریم خصوصی (Privacy)، در ایجاد یک تجربه منحصر به فرد برای برند بسیار مهم است. در دنیای دیجیتال که امنیت داده‌ها یک نگرانی بزرگ است، انتظار می‌رود طراحان UX و کسب‌و کارها از حریم خصوصی کاربران محافظت کنند.
- تأثیر مثبت (Positive Influence)، مستلزم هدایت آگاهانه رفتار کاربران است. مرز بین متقاعدسازی کلاه سفید و متقاعدسازی با کلاه خاکستری یا کلاه سیاه گاهی اوقات مبهم می‌شود. تاکتیک‌های متقاعدسازی که دیدگاه کاربران را تغییر می‌دهد و آنها را متقاعد می‌کند که اشتراک (Subscription) خاصی را فقط برای افزایش نرخ تبدیل بخرند، بسیار غیراخلاقی هستند.
- پایداری (Sustainability)، آیا محیط زیست، تغییرات آب و هوایی و منابع طبیعی را در هنگام طراحی محصول خود در نظر داشته‌اید؟
- جامعه (Society)، طراحان UX باید تاثیر محصولات خود را بر سلامت روان کاربران در نظر بگیرند. طراحی اخلاقی مستلزم همسویی کار با نیازهای جوامع جهانی و محلی، از جمله عوامل سیاسی، اقتصادی و مرتبط با سلامت است.
- تنوع (Diversity)، طراحی UX باید دسترسی را برای گروه‌های مختلف در اولویت قرار دهد. و این موضوع شامل پیشنهاد محصول چند زبانه و ترکیب عکس‌ها و تصویرسازی‌هایی است که افراد با پیشینه‌های متفاوت را نشان می‌دهد.
صادق باشید، گمراه نکنید
الگوی تاریک (Dark Pattern)، یک الگوی طراحی است که از طریق فریب دادن، هدایت اشتباه، ایجاد حس شرم یا محدود کردن گزینه‌ها، کاربران را وادار به اقدامی می‌کنند که به نفع شرکت/ سازمان باشد.
الگوهای تاریک احتمالاً در مورد کاربران آسیب‌پذیر، مانند کاربرانی با کمبود زمان یا کاربرانی که سطح سواد و دانش دیجیتالی پایین‌تری دارند، موفقیت‌آمیزتر است، که این عمل را حتی نگران‌کننده‌تر می‌کند. طراحان باید از استفاده از الگوهای فریبنده اجتناب کنند.
برخی از نمونه‌های رفتار غیراخلاقی عبارتند از:
- اجبار کاربران برای فعال‌سازی اعلان‌ها برخلاف میل خود.
- متقاعد کردن کاربران برای خرید اشتراک در یک سرویس از طریق تاکتیک‌های گمراه کننده.
- سخت کردن رد کردن گزینه‌هایی که برخلاف میل کاربر است.
- استفاده از زبان گیج‌کننده در فرم‌ها برای فریب کاربران به رضایت دادن به مواردی مانند خبرنامه یا اشتراک‌گذاری اطلاعات شخصی.
- پرت کردن حواس کاربران با تصاویر خیلی شلوغ.
فراگیر عمل کنید
طراحی فراگیر (Inclusive Design)، در مورد اولویت قرار دادن افراد در طراحی است.
- اندازه و نوعی از فونت‌ها را انتخاب کنید که به راحتی قابل خواندن باشد و کنتراست آن به شکلی باشد که به کاربران با اختلال بینایی کمک کند.
- ورودی نام را به شکلی طراحی کنید که افراد با پس‌زمینه‌های فرهنگی متفاوت بتوانند نام کامل خود را وارد کنند.
- طیف وسیعی از گزینه‌ها را برای نژاد، قومیت، مذهب و جنسیت در جهت احترام به هویت‌های متفاوت ارائه دهید.
- از تصاویر و گرافیک‌های متنوع برای نشان دادن گروه‌های مختلف مردم استفاده کنید که به کاربران احساس دیده شدن را بدهد.
ایمنی، امنیت و حریم خصوصی کاربر را فراهم کنید
عصر دیجیتال امکانات بسیاری را به همراه داشته است، اما چالش‌هایی را در مورد حریم خصوصی و امنیت داده‌ها نیز به همراه داشته است. اینجا جایی است که GDPR و تجربه کاربری تلاقی می‌کنند. برای مثال، همه ما از پاپ‌‌آپ‌های کوکی (Cookie consent popups) در وب‌سایت‌ها ناامید شده‌ایم. کوکی‌ها به سایت‌ها اجازه می‌دهند تا با ردیابی رفتار کاربر، تجربیات شخصی‌سازی شده را ارائه دهند.
برای اطمینان از ایمنی، امنیت و حریم خصوصی در محصولات دیجیتال:
- الزامات رمز عبور را به وضوح توضیح دهید تا به کاربران در ایجاد رمزهای عبور قوی کمک کند.
- یافتن و مدیریت تنظیمات حریم خصوصی را ساده کنید.
- کاربران را در مورد خطرات داده‌ها و نحوه محافظت از اطلاعات خود آگاه کنید.
- با دقت و با ذکر جزئیات چرایی و نحوه استفاده از داده‌ها، از کاربران برای دسترسی به داده‌ها اجازه بگیرید.
- فقط داده‌های لازم برای کار را جمع‌آوری کنید.
- برای امنیت بیشتر، احراز هویت دو مرحله ای (2FA) را پیاده‌سازی کنید.
- داده‌ها را رمزگذاری کنید تا از دسترسی غیرمجاز در امان باشند.
پایداری محیط زیست را تمرین کنید
استفاده از فناوری تأثیر فزاینده‌ای بر محیط زیست دارد و طراحان می‌توانند به جهانی پایدارتر کمک کنند. هنوز بحث در مورد میزان مصرف انرژی فعالیت‌های اینترنتی وجود دارد، اما واضح است که بسیاری از آنها به طور فزاینده‌ای بر روی محیط زیست تاثیرگذار هستند.
می‌توان با موارد زیر به پایداری کمک کرد:
- انتخاب میزبانی سازگار با محیط زیست با انرژی‌های تجدیدپذیر.
- بهینه‌سازی مصرف داده با تصاویر فشرده و کدهای سبک‌تر.
- تشویق کار از راه دور برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در رفت و آمد.
- اولویت‌بندی طرح‌های کم‌مصرف که از قدرت پردازش کمتری استفاده می‌کنند.
- حمایت از شیوه‌های پایدار با تشویق کاربران به بازیافت یا صرفه‌جویی در انرژی.
به کاربران کنترل دهید
توانمندسازی کاربران برای کنترل اعمالشان با اصول Nielsen’s heuristic مبنی بر آزادی و کنترل کاربر مطابقت دارد. اجازه دادن به کاربران برای بازگردانی ساده اقدامات‌شان، تصحیح اشتباهات و … حس عاملیت و اعتماد به نفس را تقویت می‌کند.
راه‌های ارائه کنترل کاربر:
- گزینه های Undo/Redo برای تصحیح اشتباهات.
- دکمه‌های بازگشت (Back) واضح را برای ردیابی مجدد مراحل.
- دکمه‌های لغو (Cancel) برای توقف کارها یا فرآیندها.
- ارائه امکان بازنشانی تنظیمات پیش فرض.
- گزینه‌های سفارشی‌سازی برای تنظیم تم‌ها و قالب‌بندی‌ها.
به کاربران خود احترام بگذارید
احترام به کاربران و استقلال آنها در طراحی اخلاقی نقشی اساسی دارد. هنگام طراحی تجربه‌های دیجیتال، اولویت‌بندی نیازها، ترجیحات و حقوق کاربران بسیار مهم است. حفظ این ارزش‌ها به ایجاد اعتماد و روابط پایدار با مخاطبان شما کمک می‌کند.
- با دوری از شیوه‌های دستکاری و ویژگی‌های مضر از آسیب جلوگیری کنید.
- اطمینان از دسترسی برابر برای همه، از جمله کاربران دارای معلولیت.
- با ابزارهای مناسب، فضای امنی برای بازخورد کاربران ایجاد کنید.
- با اقدامات امنیتی قوی و شفافیت در مورد استفاده از داده‌ها از حریم خصوصی محافظت کنید.
- برای دادن اعتبار به محتوا، منابع را ارائه دهید.
- یک تجربه یکپارچه در بین دستگاه‌ها و مرورگرهای مختلف ارائه دهید.
